Otizm Testi

SORU 1

Gözlerde amaçlı bakışlarla sıcaklık ve keyif işaret eden ifadelerin sınırlı paylaşımı

Keyif, eğlence ve heyecan anlarında bu duygular çocuğun yüzüne yansımaz.  Ayrıca yüz ifadelerinin eşlik ettiği kısa süreli bakışlar uygun davranış olarak kabul edilmez. Tepkilerin doğru kabul edilmesi için çocuğun başka bir kişinin yüzüne bakması ve duygularını belirterek birkaç saniye bakışı sürdürmesi gerekir.

Sınırlı mimik kullanımı

Çocukta yüz ifadesi kullanımı yoktur ya da çeşitliliği azdır veya kolaylıkla fark edilebilen düz bir ifadesi vardır. Çocukta duygu gösteren yüz ifadesi çeşitliliğinin ya da yüz ifadesi değişikliklerinin olmaması anlamına gelir (yani, çocuğun yemek yermiş gibi yaparken ağzını kapatıp açması sayılmaz). Olumlu yüz ifadeleri arasında mutluluk, memnuniyet, şaşkınlık ve heyecan gösteren bakışlar yer alırken olumsuz yüz ifadeleri protesto, ürkeklik, korku ve kızgınlık gösteren ifadeleri kapsamaktadır.

Sınırlı ortak dikkat

Çocuk, bakış, jest ya da ses çıkarma yollarından en az ikisini kullanarak birisinin dikkatini ilgilendiği nesnelere, eylemlere ya da olaylara çekmek için iletişimsel işaretler/sinyaller kullanmaz (ortak dikkat başlatma da denmektedir). Ortak ilgi, iletişimsel bir işaret kullanarak bir şeyi gösterme, bir şeye dikkat çekme ya da başkalarıyla paylaşmak niyetiyle ilgi çekici bir şeyleri gösterme olarak tanımlanmaktadır. Kendisine ilgi gösterilen konu ya da nesne birbirinden bağımsız şeylerse (ör: araba ve balon gibi) farklı ilgiler olarak kabul edilir ancak benzer nesnelere (ör: iki farklı araba gibi) dair ilginin tek bir ilgi alanı olduğu düşünülmelidir. Kitaplara dair ortak ilgide her bir kitap farklı ilgi alanı olarak sayılmalıdır.

Adına tepki vermeme

Birisi tarafından ismi söylendiğinde, çocuk ismini söyleyen kişiye dönerek ya da bakarak tepki vermez. İsmine tepki verme fırsatı sunabilmek için başka herhangi bir kayda değer bağlamsal ipucu olmaksızın çocuğun ismi söylenmelidir (ör: jest, sesler ekleme, dokunma, çocuğa doğru yaklaşma ya da ismin arkasından başka sözcükler veya yönergeler kullanma gibi). Çocuğun hali hazırda kişiye bakıyor durumda olmaması gerekir. Çocuğun ismi söyleniyor fakat çocuktan bir tepki beklenmiyorsa, sayılmamalıdır (ör: aferin Can). Eğer 2 ya da daha fazla defa ismi söylenmemişse 8 kodlayın.

Sınırlı göz kontağı

Çocuk, bakışlarını başkalarının yüzüne doğru yöneltmez. Kısa bir süreliğine ve bağ kurulduğunu hissettirecek şekilde bakışların bir kişinin yüzüne doğru yöneltilmesi gerekir. Bakış, gözlerini bir kişiye doğru yöneltme ya da bir kişi ile nesne arasında gözlerin gidip gelmesi olarak tanımlanır. Kısa süreli ya da yüzden başka bir vücut bölümüne (ör: eller) doğru yöneltilen bakışları saymayın.

Sınırlı gösterme ve işaret etme

Çocuğun gösterme (yani, bir başkasının dikkatini çekmek için elinde bir nesneyi tutup uzatma) ya da işaret etme jestinin (yani, çocuğun işaret parmağını kullanarak bir başkasının dikkatini belli bir nesneye, resme ya da duruma çekme) kullanımı sınırlıdır. Gösterme davranışına bakışlar eşlik etmek durumunda değildir, ancak kesinlikle başka bir insana doğru yapılıyor olması gerekir. Kabul edilebilir olan bir gösterme davranışının ardından gösterilen şey verilebilir ama verme davranışından önce kısa bir es vererek gösterme davranışının net ve ayrık bir iletişimsel işaret olarak belli bir şeye dair yapılmış olduğundan emin olunmalıdır. İşaret etme hem dokunarak hem de belli bir mesafeden yapılabilir. İşaret parmağının tam olarak uzatılmadığı işaret etme davranışları sayılmamalıdır. İşaret etmeye davranışıyla birlikte ya öncesinde ya sırasında ya da sonrasında bakışlar o şey kime gösteriliyorsa ona yöneltilmelidir. Eşlik eden seslemeler olabilir de olmayabilir de.

Bakışlar olmadan kişinin elini ya da başka bir yerini bir araç gibi kullanır

Bakışlarını kullanmadan, birisinin elini ya da başka bir yerini sanki bir araçmış gibi tutar, hareket ettirir ya da çeker: eli bir nesnenin üstüne koyabilir, eli bir nesne ya da başka bir vücut kısmına doğru çeker, nesne tutan bir eli maniple eder (ör: kavanoz kapağını açmak için birisinin elini çekme, balon tutan eli kişinin yüzüne doğru itme, sakinleştirme davranışı olarak eli omzuna doğru çekme). İtme ya da sürtünme davranışını saymayın – elin bir araç olarak kullanıldığına dair kanıt olması gerekir.

Sözel iletişimde sınırlı ünsüz kullanımı

Bakışları yüze yöneltme, kişiye doğru hareket etme ya da bir jest kullanımıyla birlikte ünsüz seslerin iletişimsel bir sinyal olarak kullanılması. Ünsüz sesin üretimi bakış, hareket ya da jestten hemen önce, sırasında ya da hemen sonra olabilir. Ünsüzlerin bir ünlüyle kullanılması gerekir (ör: ‘ma’ sayılır ama ‘mm’ sayılmaz). Ünlü kullanılıp kullanılmadığından emin olmak için ağzın açılıp açılmadığına bakın. Ünsüz sesler başta (‘ma’), ortada (‘ebe’) ya da sonda (‘ip’) olabilir. Sadece şu ünsüz seslerin kullanımı sayılmalıdır: /m/ /n/ /b/ /p/ /d/ /t/ /g/ /k/ /l/ /y/ /s/ /ş/.

Sözel olmayan iletişimde koordinasyon sınırlılığı

1()Yüze bakma, (2) yüz ifadeleri, (3) jest ve (4) ses davranışlarından en az üçünün aynı anda iletişimsel işaret olarak koordine edilmesindeki sorunlardan dolayı iletişimde aksamalar. Üç davranışın koordineli bir biçimde sergilenmesi için hepsinin en azından bir anlığına eş zamanlı olarak sergileniyor olması gerekir – davranışlardan herhangi biri koordinasyon gözlemlenen andan daha önce başlayabilir ya da bitebilir. Yüz ifadelerinde net duygular olmalı. Sesler arasında ünsüzler olmak zorunda değil ama gülme, ağlama ya da tuhaf sesler gibi konuşma dışı olan sesler sayılmamalı.

İnsanlara nesnelerden daha az ilgi gösterme

Etrafta nesneler varken çocuk nesnelere insanlardan daha çok ilgi gösterir. Bir kişiye ilgi gösterildiğinin işaretleri şunlardır: kişinin yüzüne bakma, oryantasyonunun nesnelerden insanlara kaydırma, bir yandan nesnelerle uğraşırken diğer yandan etkileşim girişimlerine tepki verme (anlama becerisi sergilenmesi zorunlu değildir) ya da iletişim başlatma.  İnsanlara daha az ilgi gösterildiği, nesnelere bakılması, dokunulması ya da nesnelerin kullanılmasından anlaşılabilir.

Sınırlı karşılıklı sosyal oyun

Çocuk başka bir kişiyle karşılıklı sosyal bir oyun oynamaz. Karşılıklı ve birlikte oynamanın işaretleri şunlardır: oyundaki diğer kişiye yönelik işlevsel eylemler yapmak (ör: anne/babayı kaşıkla besleme); oyun oynarken aynı zamanda ortak ilgiye sahip olmak (örn: oyuncak bir hayvanı beslerken diğer kişiye bakmak, bir şeyi düşürdüğünde karşısındaki kişiye doğru bakmak) ve nesnelerle oynarken karşılıklı sıra alma (ör: sıranın kendisine gelmesini heyecanla bekleyerek karşılıklı olarak topu birkaç kez birbirine doğru yuvarlamak ve birlikte keyif almak). Fiziksel oyun sınıfına giren eylemler sayılmamalı (ör: gıdıklama oyunu ya da “Yakaladım seni” oyunu gibi).

Nesnelerle tekrarlı hareketler

Nesnelerle tekrarlı hareketler kapsamında şunlar yer alır: nesneleri kaydırma; nesneleri sürtme ya da sıkma; yuvarlanabilen nesneleri yuvarlama ve bir şeylere çarptırma; nesneleri sallama, çevirme, vurma; nesneleri döndürme ya da sallama; nesneleri toplama; nesneleri belli bir yere götürme / belli bir yerde toplama; nesneleri sıraya ya da üst üste dizme. Tekrarlı hareket demek belli bir hareketin art arda en az üç defa yapılması (3 defa ileri-geri kaydırma, 3 defa yuvarlama ve çarptırma) ya da aynı eylemin en azından üç farklı nesneyle yapılması (üç ya da daha çok nesne toplanması, üç ya da daha çok nesnenin sıraya dizilmesi) olarak tanımlanır.

Tekrarlı hareketler ya da vücudun, kolların, ellerin, parmakların duruşu

Vücutla yapılan tekrarlı hareketler kapsamında şunlar yer alır: elleri ya da kolları çırpma (elin, bileğin ya da kolun yukarı aşağı hareketleri); vücudun bir yerlerini sürtme (bir ya da iki elini birlikte veya parmaklarını ileri-geri, sağa-sola ya da dairesel biçimde vücudun bir yerlerine sürtme); vücudun bir yerini sıvazlama, hafifçe vurma ya da bastırma (bir ya da daha çok parmağın ya da ellerin birbirine temas edip gevşemesi); parmakların, ellerin ya da kolların kasılması veya anormal bir duruşu olması. Tek başına sergilenebilen (ve genelde gözlemlenebilir bir fiziksel gerginlik içeren) kasılma ve duruşla ilgili olanlar dışında tüm bu davranışların en azından üç kere ve ardışık olarak yapılması tekrarlı hareket olarak tanımlanmaktadır. Not: Küçük çocuklar kalkarlarken dengelerini korumak için kollarını kaldırabileceklerinden tekrarlı harekete karar verirken gövde sabitleme çabası olup olmadığı dikkate alınmalıdır.

Sıra dışı ezgi ve ses tekrarları

Ardışık olarak ya da çok kısa aralıklarla 3 defa üretilen sesler ya da sıra dışı ezgisi olan konuşma örüntüsü tekrarlı ve stereotipik konuşma olarak kabul edilir. Sıra dışı ezgi belirtileri içerisinde şunlar yer alır: tuhaf ezgi (monoton, uygunsuz vurgu, düz ya da mekanik bir konuşma biçimi); sıra dışı ses perdesi (çok tiz ya da pes); düzensiz ritim (inişli çıkışlı ya da tek düze) ya da sıra dışı ses kalitesi (bağlama göre çok sessiz ya da yüksek ses). Her bir sıra dışı ezgi kullanımına 1, 2 ya da 3 şeklinde puan verin. Çocuk, sıra dışı olmayan bir ya da daha çok sesten (ünlü ya da ünlü artı ünsüz birleşimleri) oluşan beşten az sesleme yapıyorsa 8 kodlayın.

Tekrarlayıcı davranışlar

Ritüel davranış örüntülerinin işaretleri şunlardır: aynılık, bütünlük, kasıtlılık ve kesinlik ısrarının fark edilmesi (en azından iki adımlı ve üç tekrarlı bir örüntü olmalıdır). Ritüel olduğu net bir şekilde anlaşılmalı; örneğin, bir sırayı ya da davranışı farklı şekilde tamamlamaya karşı isteksizlik veya aynı davranış örüntüsünü gerçekleştirmeye dair tekrarlı ısrar.

Değişikliği kabullenememe

Bir nesne alındığında (ör: oyuncak ya da yiyecek), yapılan bir etkinlik sonlandırıldığında veya belli bir etkinlik içerisinde istenmeyen ya da beklenmedik bir değişiklik olduğunda (ör: bir bloğun düşmesi) yoğun stres duygusu. Stresin şiddetli olması ve uzun sürmesi gerekir – stresin başladığı andan sakinleşme anına (regülasyonun bozulmasından nötr veya olumlu duygulanım durumuna dönmeye) kadar en azından 30 saniye geçmelidir.

Belli nesne ya da eylemlere karşı aşırı ilgi

Belli bir nesneye, nesne dizisine (ör: kaşıklara, müzik aletlerine, bir kumaş parçasına ya da belli bir oyuncak arabaya), eylemelere (ör: bir şeyleri döndürme veya sallamaya dair aşırı yoğun ilgi) ya da etkinliklere (ör: doldur boşalt etkinlikleri, kitaplar, iPad) aşırı odaklanma, sürekli olarak onlarla meşgul olma ve onlara karşı aşırı ilgi gösterme durumlarına aşırı ilgi denir. Çocuk, en azından 10 saniye boyunca başka bir eylem yapmadan belli bir nesneyi tutar ya da maniple eder ve şu davranışlar bu duruma eşlik eder: eylem ya da nesneden başka bir şeye dikkatini kaydırmada güçlük, yeni bir etkinlik ya da eyleme karşı direnç, nesneyi bırakmaya karşı isteksizlik, nesnenin ortadan kaldırılmasından rahatsız olma veya kısa süre içerisinde aynı ilgi alanına doğru iki ya da daha fazla defa yönelme hali.

Belli nesneleri kavrama/tutma

Çocuk biraz önce kullanılan oyuncak setinden bir nesneyi tutmaya devam eder ve yeni bir nesne teklif edilmesi durumunda veya yetişkin tarafından yapılan herhangi bir ciddi hamle sonrasında bile nesneyi kolay kolay bırakmaz. Çocuk ya nesneyi belli bir süre sımsıkı tutar VEYA bakışlarıyla ya da sürekli oynayarak nesneye ilgi gösterir.

Nesnelere karşı kesintisiz dikkat

Çocuk 10 saniye boyunca bakışlarını etraftaki bir nesneden başka bir yöne çevirmez. Etraftaki nesne, bir nesnenin çocuğun erişim alanında ya da kontrolünde olması olarak anlaşılmalıdır. Genellikle belli bir nesneye karşı kesintisiz dikkat kodlaması, nesne çocuğa ilk defa sunulduğunda ya da ilk defa çocuğun karşısına çıktığında veya karşılıklı nesne değişimleri sırasında söz konusu nesne çocuğa tekrar sunulduğunda yapılır. Eğer çocuk 10 saniye içerisinde bakışlarını o nesneden odanın içindeki herhangi başka bir yere/şeye yöneltiyorsa, kesintisiz dikkat kodlaması yapılmaz. Bakışlarını illa bir insana yönlendirmesi gerekmez. Kesintisiz dikkat kodlamasını aşırı ilgi (Madde 17) ile ilişkilendirip oradaki ölçütler de karşılanıyorsa yapın.

Nesnelerin belli bölümlerine dair sabit ilgi

Çocuk, uzun süre boyunca bir nesnenin belli bir parçasına dikkatlice bakarak VEYA belli bir nesnenin parçalarını (ör: arabanın tekerlekleri, kapak) tekrarlı ya da uzun süre boyunca maniple ederek dar bir odak noktası veya özel bir ilgisi olduğunu gösterir. Oyuncaklar, giysiler ve organlar da bunlara dahildir (ör: kendi kulağını okşaması).

Belli ses, doku ya da başka duyusal uyarana karşı olumsuz tepki

Çocuk, işitsel (ör: belli bir ses duyduğunda elleriyle kulaklarını kapatır), görsel (ör: ışık düzeyi normal olmasına karşın gözlerini kısar, belli bir şeyi gördüğünde ya da dokunduğunda öğürür) ya da dokunsal (ör: alışık olmadığı dokudaki bir nesneye dokunduğunda hemen elini çeker) duyusal uyaranlara karşı aşırı hassasiyet gösterir.

Sıra dışı duyusal keşifler veya çevrenin duyusal boyutlarına dair aşırı ilgi

Çocuk, dokunsal (ör: dokuyu hissetmek için sürtünme), görsel (ör: dik dik bakma ya da bakışlarını sabitleme), oral (ör: dilini dışarı çıkarıp bir nesneyi yalar) veya işitsel (ör: sesi duymak için başını nesneye yaklaştırma) anlamda sıra dışı, kapsamlı ve uzun süreli duyusal ilgiler gösterir