ABA Terapisi

ABA Terapisi (Uygulamalı Davranış Analizi)

ABA terapisi, bireylerin sosyal, iletişim ve günlük yaşam becerilerini geliştirmeyi amaçlayan bilimsel bir yöntemdir. Bu terapi, davranışları analiz ederek olumlu davranışları teşvik eder ve istenmeyen davranışları azaltır. Bireye özel hazırlanan ABA programları, hedeflenen davranış değişikliklerini sistemli bir şekilde sağlar ve gelişim sürecini raporlaştırarak grafiksel izleme imkanı sunar.

Uygulamalı Davranış Analizi (ABA) Nedir? 

Uygulamalı Davranış Analizi (ABA), öğrenme ve davranış bilimine dayalı bir terapidir.

Davranış analizi şunları anlamamıza yardımcı olur:

• Davranış nasıl ortaya çıkar?
• Davranış çevreden nasıl etkilenir?
• Öğrenme nasıl gerçekleşir?

ABA terapisi, davranışın nasıl işlediğine dair anlayışımızı gerçek durumlara uygular. Amaç, yardımcı olan davranışları artırmak ve zararlı olan veya öğrenmeyi etkileyen davranışları azaltmaktır.

ABA terapi programları şu konularda yardımcı olabilir:

• Dil ve iletişim becerilerinizi artırır
• Dikkat, odaklanma, sosyal beceriler, hafıza ve akademik başarıyı geliştirir 
• Sorunlu davranışları azaltır

Davranış analizi yöntemleri onlarca yıldır kullanılmış ve incelenmiştir. Birçok öğrencinin farklı beceriler kazanmasına yardımcı olmuştur. Daha sağlıklı yaşam tarzlarından yeni bir dil öğrenmeye kadar. Terapistler ABA’yı 1960’lardan beri otizmli ve ilgili gelişimsel bozuklukları olan çocuklara yardımcı olmak için kullanmıştır.

ABA terapisi nasıl uygulanır?

Uygulamalı Davranış Analizi, davranışı anlamak ve değiştirmek için birçok tekniği içerir. ABA esnek bir tedavidir:  

• Her benzersiz kişinin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde uyarlanabilir
• Birçok farklı yerde sağlanır – evde, okulda ve toplumda
• Günlük yaşamda faydalı olabilecek becerileri öğretir
• Birebir öğretim veya grup öğretimi içerebilir

Olumlu pekiştirme

Olumlu pekiştirme ABA’da kullanılan temel stratejilerden biridir.

Bir davranışın ardından değer verilen bir şey (bir ödül) geldiğinde, kişinin o davranışı tekrarlama olasılığı daha yüksektir. Zamanla bu, olumlu davranış değişikliğini teşvik eder.

Öncelikle terapist bir hedef davranış belirler. Kişi davranışı veya beceriyi her başarılı şekilde kullandığında bir ödül alır. Ödül, birey için anlamlıdır. Ödül için örnekler arasında övgü, oyuncak veya kitap, video izleme, oyun alanına veya başka bir yere erişim ve daha fazlası bulunur.

Olumlu ödüller kişiyi beceriyi kullanmayı devam etmeye teşvik eder. Zamanla bu anlamlı davranış değişikliğine yol açar. 

Öncül, davranış, sonuç

Herhangi bir ABA programının bir diğer önemli kısmı da öncülleri (bir davranışın ortaya çıkmasından önce ne olduğu) ve sonuçları (davranıştan sonra ne olduğu) anlamaktır .

Aşağıdaki üç adım -“A-B-C’ler”- davranışı öğretmemize ve anlamamıza yardımcı olur:

1. Öncül : Bu, hedef davranıştan hemen önce gerçekleşen şeydir. Bir emir veya istek gibi sözlü olabilir. Ayrıca fiziksel de olabilir, bir oyuncak veya nesne veya bir ışık, ses veya ortamdaki başka bir şey gibi. Bir öncül, ortamdan, başka bir kişiden gelebilir veya içsel olabilir (bir düşünce veya his gibi).
2. Davranış : Bu, kişinin öncüle verdiği tepki veya tepkisizliğidir. Bir eylem, sözlü bir tepki veya başka bir şey olabilir.
3. Sonuç : Bu, davranıştan hemen sonra gelen şeydir. İstenen davranışın olumlu şekilde pekiştirilmesi veya yanlış/uygunsuz tepkilere tepki verilmemesi olabilir.

ABC’lere bakmak şunları anlamamıza yardımcı olur:

1. Bir davranış neden meydana geliyor olabilir?
2. Farklı sonuçların davranışın tekrar meydana gelme olasılığını nasıl etkileyebileceği

Örnek:

• Öncül: Öğretmen gün sonunda “Oyuncaklarını toplama zamanı geldi” diyor.
• Davranış: Öğrenci “hayır!” diye bağırır.
• Sonuç: Öğretmen oyuncakları kaldırır ve “Tamam, oyuncakların hepsi bitti.” der.

ABA bu durumda öğrencinin daha uygun bir davranış öğrenmesine nasıl yardımcı olabilir?

• Ön Bilgi: Öğretmen gün sonunda “temizlik zamanı” diyor.
• Davranış: Öğrenciye, “5 dakika daha alabilir miyim?” diye sorması hatırlatılır.
• Sonuç: Öğretmen, “Elbette 5 dakika daha vaktin olabilir!” der.

Sürekli pratikle öğrenci uygunsuz davranışı daha yararlı olanla değiştirebilecektir. Bu, öğrencinin çocuğun ihtiyaçlarını karşılamasının daha kolay bir yoludur!

ABA programı neleri içerir?

Otizm için iyi ABA programları “herkese uyan tek bir beden” değildir. ABA, kalıplaşmış bir tatbikat seti olarak görülmemelidir. Aksine, her program bireyseldir ve öğrencinin ihtiyaçlarını karşılamak için yazılır.

Herhangi bir ABA programının amacı, her kişinin kısa vadede ve gelecekte daha bağımsız ve başarılı olmasına yardımcı olacak beceriler üzerinde çalışmasına yardımcı olmaktır.

Planlama ve devam eden değerlendirme

Nitelikli ve eğitimli bir davranış analisti (BCBA) programı tasarlar ve doğrudan denetler. ABA programını her öğrencinin becerilerine, ihtiyaçlarına, ilgi alanlarına, tercihlerine ve aile durumuna göre özelleştirirler. 

Davranış analisti, her kişinin becerileri ve tercihlerinin detaylı bir değerlendirmesini yaparak başlayacaktır. Bunu, belirli tedavi hedeflerini yazmak için kullanacaklardır. Aile hedefleri ve tercihleri de dahil edilebilir.

Tedavi hedefleri, otizm spektrum bozukluğu olan kişinin yaşı ve yetenek düzeyine göre yazılır.

Tedavi hedefleri pek çok farklı beceri alanını kapsayabilir, örneğin:

• İletişim ve dil
• Sosyal beceriler
• Kişisel bakım (duş alma ve tuvalete gitme gibi)
• Oyun ve eğlence
• Motor becerileri
• Öğrenme ve akademik beceriler

Eğitim planı bu becerilerin her birini küçük, somut adımlara ayırır. Terapist her adımı basit (örneğin tek sesleri taklit etmek) ile daha karmaşık (örneğin bir sohbeti sürdürmek) arasında tek tek öğretir.

Davranış analisti ve terapistler, her terapi seansında veri toplayarak ilerlemeyi ölçer. Veriler, kişinin hedeflere doğru ilerlemesini sürekli olarak izlemelerine yardımcı olur.

Davranış analisti, ilerlemeyle ilgili bilgileri gözden geçirmek için düzenli olarak aile üyeleri ve program personeliyle görüşür. Daha sonra önceden plan yapabilir ve öğretim planlarını ve hedeflerini gerektiği gibi ayarlayabilirler.

ABA teknikleri ve felsefesi

Analistler çeşitli ABA prosedürleri kullanır. Bazıları analistler tarafından yönetilirken diğerleri otizmli kişi tarafından yönetilir.

Ebeveynler, aile bireyleri ve bakım verenler, gün boyunca öğrenmeyi ve beceri uygulamasını destekleyebilmeleri için eğitim alırlar.

Otizmli kişi her gün becerileri öğrenmek ve uygulamak için birçok fırsata sahip olacaktır. Bu hem planlı hem de doğal olarak meydana gelen durumlarda gerçekleşebilir. Örneğin, başkalarını “merhaba” diyerek selamlamayı öğrenen biri, bu beceriyi öğretmeniyle sınıfta (planlı) ve teneffüste oyun alanında (doğal olarak meydana gelen) uygulama şansı yakalayabilir.

Öğrenci, yararlı beceriler ve sosyal açıdan uygun davranışlar gösterdiği için bol miktarda olumlu pekiştirme alır. Vurgu, olumlu sosyal etkileşimler ve keyifli öğrenme üzerinedir.

Öğrenciye zarar veren veya öğrenmeyi engelleyen davranışlar için hiçbir pekiştirme yapılmaz.

ABA her yaştan insan için etkilidir. Erken çocukluktan yetişkinliğe kadar kullanılabilir!

ABA’nın işe yaradığına dair kanıt nedir?

ABA , ABD Cerrah Genel Merkezi ve Amerikan Psikoloji Derneği tarafından  kanıta dayalı en iyi uygulama tedavisi olarak kabul edilmektedir .

“Kanıta dayalı”, ABA’nın yararlılığı, kalitesi ve etkinliğinin bilimsel testlerinden geçtiği anlamına gelir. ABA terapisi birçok farklı tekniği içerir. Bu tekniklerin hepsi öncüllere (bir davranış gerçekleşmeden önce ne olur) ve sonuçlara (davranıştan sonra ne olur) odaklanır. 

20’den fazla çalışma, ABA prensiplerini kullanan yoğun ve uzun vadeli terapinin otizmli çocukların çoğunda ama hepsinde değil sonuçları iyileştirdiğini ortaya koymuştur. “Yoğun” ve “uzun vadeli”, 1 ila 3 yıl boyunca haftada 25 ila 40 saat terapi sağlayan programları ifade eder. Bu çalışmalar, entelektüel işlevlerde, dil gelişiminde, günlük yaşam becerilerinde ve sosyal işlevlerde kazanımlar göstermektedir. ABA prensiplerini kullanan yetişkinlerle yapılan çalışmalar , sayıca az olsa da benzer faydalar göstermektedir.

Hangi soruları sormalıyım? 

Aileniz için uygun bir ABA sağlayıcısı ve terapist bulmak önemlidir. İlk adım, terapistlerin çocuğunuzla iyi bir ilişki kurmasıdır. Çocuğunuz terapistlerine güveniyorsa ve onlarla vakit geçirmekten hoşlanıyorsa, terapi daha başarılı ve eğlenceli olacaktır!

Aşağıdaki sorular, bir sağlayıcının aileniz için uygun olup olmayacağını değerlendirmenize yardımcı olabilir. İçgüdülerinize de güvenmeyi unutmayın!

1. Kadronuzda kaç adet BCBA var?
2. BACB ve eyalet tarafından lisansları var mı ?
3. Kaç tane davranış terapistiniz var?
4. Çocuğumla kaç terapist çalışacak?
5. Terapistleriniz ne tür eğitimler alıyor? Ne sıklıkla?
6. Terapistler haftalık olarak BCBA’lardan ne kadar doğrudan süpervizyon alıyorlar?
7. Güvenlik endişelerinizi nasıl yönetiyorsunuz?
8. Tipik bir ABA seansı nasıldır?
9. Evde veya klinikte terapi sunuyor musunuz?
10. Çocuğum için hedefleri nasıl belirliyorsunuz? Ebeveynlerin girdisini dikkate alıyor musunuz?
11. Hedeflerinizi ne sıklıkla yeniden değerlendiriyorsunuz?
12. İlerleme nasıl değerlendirilir?
13. Haftada kaç saat ders verebilirsiniz?